Het is een hersenziekte die veel meer voorkomt dan men ooit gedacht had, zo bleek uit onderzoek van de Universteit van Utrecht en specialisten van het daaraan verbonden ziekenhuis. Maar liefst 1 op de 10 patienten die de huidarts bezoekt, vertoont de kenmerken van de ziekte, en 1 op 20 mensen die de plastisch chirurg bezoekt. Wereldwijd denkt met dat 1% tot 2% van de mensen aan een verstoord zelfbeeld lijdt.
Note: dit artikel is in 2008 geschreven voor Marie Claire tijdschrift.
DENKEN DAT JE LELIJK BENT
Een beetje ontevreden over ons uiterlijk zijn we allemaal wel, maar stel je dat je denkt dat je geen vriend kunt krijgen omdat je rare puntborsten hebt, of dat je in elke spiegel of etalage moet kijken die je tegenkomt, soms bij elkaar wel zes uur per dag? Dan heb je Body Dismorphic Disorder, een dwangstoornis die ook wel ‘ingebeelde lelijkheid’ wordt genoemd. In Nederland heeft 1% van de vrouwen en mannen tussen de 20 en 30 jaar er last van.
Ik ben te lelijk om mezelf te vertonen
Wie denkt dat ze oerlelijk is, terwijl dat helemaal niet zo is en daar ook echt onder lijdt, heeft last van een verstoord zelfbeeld, zoals dat in psychiatrische vaktermen heet. Een verkeerd beeld van je eigen uiterlijk, eigenlijk een probleem van je gedachten. Je ziet iets wat helemaal niet of nauwelijks is. En dat loopt uiteen van een te grote neus of borsten, teveel rimpels of vlekjes of pukkels op je huid, lelijk niet te stylen haar, of gewoon denken dat je er in totaliteit niet uitziet en jezelf niet onder de mensen kunt begeven als lelijkerd.
We hebben er allemaal een beetje last van
‘ Vergis je niet, want in geringe mate hebben we allemaal wel eens last van deze denkbeelden,’ zegt psychiater Damiaan Denys, ‘maar we zijn ze ook zo weer kwijt als iemand ons een compliment geeft. Deze mensen komen in een sociaal isolement, worden depressief, lopen allerlei dokters af om hun lichaam te laten veranderen, sommigen plegen uiteindelijk zelfs zelfmoord.’
Hij deed begin 2000 onderzoek naar deze ziekte onder patiënten binnen het academisch ziekenhuis in Utrecht waar hij toen werkte, bij de afdelingen dermatologie en plastisch chirurgie, en kwam tot de conclusie dat gemiddeld 1 op de 10 mensen die de huidarts bezoekt en 1 op de 20 die de plastisch chirurg bezoekt aan BDD lijdt.
Je zelfbeeld, wat is dat eigenlijk?
Je zelfbeeld is iets anders dan je spiegelbeeld, het plaatje dat je waarneemt in de spiegel. Je zelfbeeld maak je niet zelf, het is een puzzel die is opgebouwd uit stukjes meningen van andere mensen over jouw uiterlijk. Een samengesteld beeld van jezelf, waarvan jij denkt dat je er zo uitziet naar anderen toe. Hoe positiever die meningen zijn, hoe beter dat is voor je gevoel van eigenwaarde, hoe negatiever ze zijn, hoe meer je eigenwaarde zakt. Zonder input van anderen kun je geen zelfbeeld hebben.
Zo herken je BDD
De lijst met symptomen is lang, maar wat overheerst is dat iemand door de voortdurende gedachte over die ene lichamelijke afwijking totaal geen plezier meer heeft in het leven:
- Afkeer en angst van je eigen beeld wanneer je dat in de spiegel, etalage of zelfs een waterplas ziet.
- Je zorgt overdreven voor je uiterlijk. De camouflage van het ‘lelijke’ deel kost je uren per dag, met make-up, stylingproducten of kleding
- Je gaat contacten op je werk of op feestjes het liefst uit de weg. Je wilt niet dat je afwijking zo zichtbaar is.
- Je hebt geen zelfvertrouwen en je zoekt telkens bevestiging bij anderen dat je onaantrekkelijk bent.
- Je doet jezelf pijn doen door de plek te beschadigen (eraan trekken of plukken), het op te meten en er heel veel over te lezen.
De oorzaken
‘ Het gevoel dat je lelijk bent hangt er samen met je gevoel van eigenwaarde,’ weet Denys. ‘BDD’ ers hebben weinig zelfvertrouwen en schrijven alle problemen die ze in het leven ondervinden toe aan hun ‘afwijkende’ uiterlijk. Hoe meer je dat gelooft, hoe reëler de gedachte ook wordt. Je fixeert je steeds meer op die scheve neus en vraagt steeds vaker bevestiging aan anderen over je neus. Als de ander het dan niet herkent, denk jij:‘ ze wil me niet beledigen’.
Er wordt veel gespeculeerd over pesterijen in de kindertijd, het niet kunnen accepteren van lichamelijke veranderingen in de puberteit als aanjagers van de ziekte, maar het blijft onduidelijk. We vermoeden dat BDD een hersenafwijking is. Misschien speelt ook erfelijke aanleg een rol.’
Wie mooi is, heeft succes
Het is het geen ‘ziekte van de moderne tijd’, waarin alles wat mooi is de macht heeft. BDD heeft altijd al bestaan, maar het bombardement aan beelden van mooie mensen in de media is nog nooit zo groot en wijdverbreid geweest als nu en dat draagt er wel aan bij dat zij die toch al vinden dat ze lelijk zijn, hun gevoelens bevestigd zien. ‘Meer dan ooit is schoonheid de basis voor zelfvertrouwen,’ verklaart Damiaan Denys. ‘De oppervlakkigheid regeert, je wordt beoordeeld aan de hand van je uiterlijk. Het schoonheidsideaal voor de perfecte vrouw wordt steeds dunner én mooier. Ook hebben we hebben meer mogelijkheden om te afwijkingen te corrigeren.’
Plastisch chirurgie, zegen of vloek?
Voor een BDD’ er lijkt de arts die je uiterlijk kan verfraaien een geschenk uit de hemel, maar de schijn bedriegt. De meesten komen juist bij de specialist met nauwelijks zichtbare klachten, ‘maar zolang er geen medisch onaanvaardbare grenzen overschreden worden, behandel je iemand, ook al zie je zelf niet wat er mis is,’ legde dermatoloog Peter Velthuis al eens uit.
‘Het wordt alleen wel lastig als iemand uit ontevredenheid al drie keer is terug geweest voor een oogcorrectie en er door al die operaties misvormingen ontstaan zoals een zakkend onderooglid. Dan moet je hersteloperaties gaan doen en dan het alleen maar lelijker. ’
Ook Damiaan Denys erkent dat het oppassen is met BDD’ ers bij de cosmetisch arts. ‘ Ze zijn nooit tevreden en zeggen rustig ‘u heeft het niet goed gedaan, het moet over, ik wilde het zo’. Deze mensen zijn heel goed in staat hun ware probleem te verbergen. Ze zijn volledig overtuigd van hun eigen situatie: ‘er is psychisch niets aan de hand met mij, u begrijpt het volstrekt verkeerd, mijn neus staat niet recht genoeg en als dat wordt opgelost, begint voor mij het leven.’ En dat geloven ze ook echt.’
Typisch iets van vrouwen?
Evenveel vrouwen als mannen lijden aan BDD, maar vrouwen zijn in het algemeen wel meer met het uiterlijk bezig dan mannen. ‘Vrouwen richten zich meer op onderdelen van het lichaam, zoals buik, billen en borsten, terwijl mannen meer naar het totaalplaatje, hun hele lichaam en de spiermassa, kijken. Mogelijk hangt een vrouw haar zelfvertrouwen meer op aan het uiterlijk dan een man,’ zegt Denys.
‘We vermoeden ook dat de aandoening bij vrouwen eerder aan het licht komt, omdat ze sneller dan een man hulp zoekt.’ Of hormonen een rol kunnen spelen, is vooralsnog onduidelijk. Denys: ‘We weten wel dat vrouwen die last hebben van premenstrueel syndroom in die dagen een negatiever zelfbeeld hebben.’
Is anorexia ook een vorm van BDD?
‘Nee,’ zegt Damiaan Denys. Mensen met eetstoornissen zijn voornamelijk bezig met het lichaamsgewicht en de lichaamsvorm en niet met een deel van het uiterlijk, zoals BDD’ ers. Bovendien maken mensen met BDD veel meer werk van het camoufleren van het lichaamsdeel. Eetstoornissen komen ook op jongere leeftijd voor, vanaf zestien jaar, terwijl BDD vanaf 20 jaar speelt.’
Wat kun je eraan doen?
BDD is nog niet te genezen. Wél worden er goede, langdurige resultaten geboekt met gedragstherapie in combinatie met antidepressiva medicijnen. ‘Met gedragstherapie kun je leren inzien dat je overdrijft,’ aldus Damiaan Denys. ‘ Dat je neus niets te maken heeft met het wel of niet kunnen krijgen van een partner. Ook word je geleerd om afstand te nemen van spiegels, om minder naar jezelf te kijken, en je leert om meer zelfwaardering uit andere mooie en sterke eigenschappen van jezelf te halen. De medicijnen helpen je om wat laconieker te worden, wat ook help om meer afstand te nemen. Waterdicht is de therapie niet, maar het kan de ziekte behapbaar maken.’
Doe de test
Heb jij meer dan normale aandacht voor je uiterlijk?
Let op: Met deze vragen kan geen diagnose gesteld worden, maar ze kunnen bij meer dan zes positieve antwoorden wel een aanwijzing zijn voor een verhoogde preoccupatie met je uiterlijk.
- Ben je vaak met je uiterlijk bezig of met een deel waarvan je gelooft dat het lelijk of mismaakt is?
- Vind je het moeilijk om niet aan je uiterlijk te denken?
- Vermijd je bepaalde gelegenheden of omstandigheden vanwege je uiterlijk?
- Voel je je angstig, beschaamd of depressief om bepaalde kenmerken van je uiterlijk?
- Word je dagelijkse handelen vaak beïnvloed door je uiterlijk, houd je bepaalde lichaamsdelen verborgen of heb je veel tijd nodig voordat je de deur uit kan?
- Beïnvloedt de obsessie met je uiterlijk je sociale leven en/of je werkprestaties?
- Heb je vaak de neiging om in de spiegel te kijken of spiegels te vermijden?
- Heeft wat je in de spiegel ziet een invloed op je dagelijkse stemming?
- Gebruik je medicijnen om dermatologische redenen of om haarverlies te voorkomen?
- Heb je ooit cosmetische chirurgie gehad? Was je tevreden met het resultaat of heb je nog een correctie laten uitvoeren?
(Bron Current psychiatry vertaling D.Denys UMC Utrecht)
Lees ook:
