Wij vrouwen (ik generaliseer omdat we ons hier meer op vrouwen richten dan op mannen), hebben een aparte relatie met onze huid als het om de cosmetische verzorging gaat. Een beetje beauty met brains weet dat de huid een zelfstandig orgaan is en dat het zoals elk ander orgaan in ons lichaam zichzelf prima kan onderhouden met de stoffen die het binnenkrijgt via voeding, met zuurstof, slaap en nog zo wat van die zaken. De cosmetica industrie heeft ons geleerd dat je met je huid nog veel meer kan doen: een lekker gevoel geven, een lekkere geur geven, en in de moderne tijd je zelfs het geloof geven, en soms de feiten daartoe, dat je huidveroudering wat kunt afremmen.
Proeftuin
Voor die boodschap zijn wij zeer gevoelig en daarom gebruiken we graag allerlei crèmes ter verfraaiing. De relatie tussen onze huid en onze emoties is sterk, vanuit de biologische oorspong al – huid en hersens hebben een directe connectie, en die emotionele beleving wordt versterkt door wat je met je huid doet, die verzorging dus. Steeds meer vrouwen bekeren zich tot het cosmetische geloof en behandelen hun huid als een ware proeftuin. Ze smeren er vrolijk op los, hopen dat de beloofde droom uitkomt en zo niet dan wordt er een andere pot van een ander merk gekocht of een andere arts voor een andere behandeling benaderd, om toch maar dichterbij die ultieme droom te komen: een eeuwigdurende, stralende, nooit oud wordende gave, gezonde huid. En zo wordt de preoccupatie met ‘huid’ steeds groter.
BeautyJournaal’s Monique gaat in gesprek over dit fenomeen met dermatoloog dr. Peter Velthuis en klinisch psycholoog/psychotherapeut en onderzoeker naar Body Dysmorphic Disorder (de psychiatrische aandoening van het vertekende zelfbeeld), dr. Sandra Mulkens.
De eerste vraag is natuurlijk waarom we dit doen? Sandra Mulkens zegt: ‘Dat we zo bezig zijn met onze huid, is niet verwonderlijk. Je huid verandert voortdurend, omdat je ouder wordt.
Geen ander onderdeel van je lichaam verandert zo sterk als je huid, vanaf je geboorte tot aan je dood.
Neem je neus bijvoorbeeld: die blijft vrijwel altijd hetzelfde. Daar komt nog bij dat je huid het meest zichtbaar is voor andere mensen, vooral je gezichtshuid. En niet te vergeten: huid ziet er onder alle lichtomstandigheden altijd weer anders uit, waarbij dan ook nog telt of je wel of geen make-up op hebt. Huid oogt gewoon nooit hetzelfde.’
Ingebeelde huidproblemen
Huid is zichtbaar, zo simpel is. Je kunt er gewoon eens of twee keer per dag mee bezig zijn, maar het kan je ook de hele dag door bezig houden. Dat je voortdurend in spiegels moet kijken, plukt aan je huid, haartjes uittrekt, denkt dat je onder de pukkels, adertjes, etc. zit. Deskundigen benoemen dat soort bezigheden als dwangmatig en plakken er sinds de jaren tachtig een sticker op: body dysmorphic disorder, ofwel een psychiatrische aandoening waarbij sprake is van een vertekend lichaamsbeeld. Sandra Mulkens is hierin gespecialiseerd.
Ze schat dat zo’n 1% tot 2% van de Nederlanders eraan leidt.
‘Een op de 12 Nederlanders [s1] die regelmatig de huidarts bezoekt, heeft BBD,’ zo blijkt uit onderzoek. En huid staat op de eerste plaats als probleemgebied voor deze patiënten.’
Focus op details
Dermatoloog dr. Peter Velthuis vult aan: ‘Je ziet inderdaad bij deze patiënten veel ingebeelde huidproblemen: acne, overmatige rimpelvorming, vergrote poriën, allerlei huidoneffenheden die er feitelijk niet echt zijn. Je zegt dan als arts: ‘Ik zie helemaal niets,’ waarop die patiënt dan reageert, ‘maar het licht is hier niet goed, thuis zie ik het veel beter dat het wel zo is. Mensen die lijden aan BBD zijn niet in staat om naar het geheel te kijken, ze zien alleen details, en vergroten die ook.’ ‘Overigens,’ zo vult Velthuis aan, ‘bij mannen zie ik juist weer meer problemen met de neus. Mannen komen niet zo snel met problemen met hun uiterlijk, dus als ze al binnenkomen is er vaak sprake van BBD. De nood is dan erg hoog voor deze groep.
‘Neuscorrecties zijn ook het meest uitgevoerd onder BDD-patiënten.’
Feiten
Maar nu even terug naar die huid. Als beautyjournaliste ontmoet ik ook vrouwen die ervaren een gevoelige huid te hebben, maar er is een discrepantie tussen gevoel en feit. Soms denk je: het lijkt wel toe te nemen – dat vrouwen dit zo beleven. Mulkens brengt mijn vraag meteen terug tot de kern: ‘Waar kom je die vrouwen tegen dan?’ Ik: op ons nieuwsportal, via de vragen die gesteld worden.’ Mulkens: ‘Dat is hetzelfde als een spreekuur bij de Riagg: je ziet alleen de mensen met problemen, wellicht trekt een nieuwsportal over beauty ook meer vrouwen met problemen aan, maar dat wil niet zeggen dat er ook veel vrouwen met problemen zijn. Zij die geen problemen hebben, hoor of zie je niet. Het zou dus onderzocht moeten worden of een preoccupatie met de huid nu substantieel meer voorkomt dan vroeger.’
Huidproblemen door cosmetica
Peter Velthuis vult aan dat hij wel zeker een toegenomen huidgevoeligheid onder dermatologiepatiënten ziet. ‘De huid wordt meer dan ooit blootgesteld aan allerlei verschillende chemicaliën als gevolg van almaar toenemend cosmeticagebruik. Er zijn onderzoekers, zoals de Belgische Vera Rogier die verwachten dat het aantal probleemgevallen de komende jaren alleen maar toe zal nemen.
‘Er worden ook steeds meer stoffen in cosmetica gestopt om de huid doorlaatbaar te maken. Je kunt erop wachten dat het misgaat. De natuurlijke huidbarrière raakt gewoon verstoord.’
Toegenomen ontevredenheid
‘Toch is er wel iets te melden over toegenomen ontevredenheid over het uiterlijk in het algemeen onder mensen,’vervolgt Mulkens. ‘Uit onderzoek onder lezers van Psychology Today kwam over een tijdsperiode van 1972 tot 1997 het volgende naar voren: in 1972 was 25% van de vrouwen ontevreden over hun uiterlijk en 15% van de mannen, in 1997 bleek dit aantal onder vrouwen verdubbeld te zijn en onder mannen zelfs verdriedubbeld. Het was een groot onderzoek, er deden duizenden mensen aan mee.’ Op onze vraag of het schoonheidsideaal en de druk van reclame hier debet aan is, durft Mulkens niet bevestigend te beantwoorden.
Peter Velthuis vertelt dat sinds de komst van programma’s als Hollands Next Topmodel de aanwas van nieuwe klanten naar de cosmetische kliniek wel is gegroeid. ‘Aantallen heb ik niet, maar het is wel een globale trend.’
Mulkens denkt dat het niet zo’n vaart loopt met onze angst dat straks iedereen een geBotoxt gezicht moet hebben op haar veertigste omdat de media (tv in het bijzonder) dit als norm verheffen. ‘Ik geloof niet dat de gemiddelde vrouw er zo mee bezig is.’ Peter Velthuis: ‘Wij zien dat anders wel.’ Mulkens: ‘Maar dan gaat het om een selecte groep van mensen die al tot die kringen behoren of erbij willen horen, zij staan onder druk.’
Kan er ook sprake zijn van een culturele invloed? Peter Velthuis: ‘Wij zien wel een toenemende groep jonge Turkse en Marokkaanse vrouwen die voor Botox, ontharing en peelings komt. Mulkens: ‘En we weten dat in Brazilië plastisch chirurgische ingrepen zeer veel worden uitgevoerd’. Peter Velthuis: ‘In China zie je het ook groeien.’
Maar ehm….zouden vrouwen die buitenshuis altijd gesluierd lopen (denk burka) ook zo’n preoccupatie met hun huid en uiterlijk kunnen hebben? Mulkens vind het een interessante vraag, maar ze kan hem niet beantwoorden. Een globaal antwoord vinden wij wel in het onder redactie van Damiaan Denys en Nienke Vulink geschreven boek met de titel Body Dysmorphic Disorder, dat recent uitkwam. Hierin wordt gesteld dat ‘prevalentiecijfers en klinische presentatie van de stoornis in de Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, Duitsland, China, Pakistan, Turkije en Nederland aardig lijken overeen te komen. In tegenstelling tot wat er vaak gedacht wordt, lijkt de focus van de preoccupatie niet te verschillen tussen westerse en niet-westerse nationaliteiten.
‘Vanwege deze gelijkenissen bestaat het idee dat BDD een crosscultureel en dus universeel concept is. Wel kunnen de accenten verschillen: in Japan is meer preoccupatie met de oogleden, iets wat in het Westen niet bestaat.’
Nog even terug naar huid en verzorging: er komen steeds meer producten op de markt, het aantal mensen dat smeert groeit nog elke dag, de communicatie om je huid mooier te maken wordt steeds dwingender. Kan dat geen impact hebben op het gevoel dat je iets moet doen aan je huid? Mulkens: ‘Er komt ook voortdurend nieuw eten op de markt.’ Ik: ‘Maar eten is noodzakelijk om te overleven, smeren niet.’Mulkens: ‘Al die afslankpillen en poeders hebben ook een groot marktaandeel, en ze werken ook niet – tenzij alleen op korte termijn. Mensen zijn gewoon gevoelig, ze willen er mooi uitzien. Het is allemaal anticiperen op onze angst voor verval. Schoonheid wordt geassocieerd met succes. Mensen zijn gewoon heel beïnvloedbaar. Wat ook heel menselijk is: weinig willen inzetten, maar wel veel resultaat verwachten. Dat wil eigenlijk iedereen.’
(kaders)
Wat doen patiënten met BDD?
Patiënten met BDD besteden 3 tot 8 uur per dag (Phillips, 1996) aan:
- het denken over hun onvolkomenheden
- het bekijken en onderzoeken ervan in de spiegel, etalages of reflecterende ramen
- en het ondernemen van pogingen om de zogenaamde misvormingen te verbergen, camoufleren of zelfs te veranderen.
- een deel van de patiënten met BDD plukt obsessief aan hun huid, soms tot bloedens toe. Dit fenomeen wordt ook wel skin picking genoemd. Patiënten met BDD die pathologisch aan hun huid peuterden, waren vaker vrouw, hadden vaker preoccupaties met betrekking tot de huid, hadden vaker een comorbide trichotillomanie (compulsief haren uittrekken) of persoonlijkheidsstoornis, camoufleerden hun gezicht vaker met make-up en hadden vaker (dermatologische) behandeling gezocht. Dit gedrag komt dus vaak voor bij BDD; clinici zouden hierop attent moeten zijn.
Niet elke ontevredenheid is BDD!
Ontevredenheid over het uiterlijk hoeft trouwens niet meteen te wijzen op een psychische stoornis. Uit onderzoek waarnaar verwezen wordt in het recent verschenen boek Body Dysmorphic Disorder, onder redactie van wetenschappers Damiaan Denys en Nienke Vulink (waarin ook Sandra Mulkens een hoofdstuk schreef en mede-auteur was van een tweede hoofdstuk), blijkt dat bijvoorbeeld in de Verenigde Staten meer dan de helft van de vrouwen en bijna de helft van de mannen ontevreden is met hoe zij eruitzien (Pope et al., 2002). Verder bleek uit een studie van Fitts et al. (1989), zo citeren wij, ‘dat onder een steekproef van 250 studenten 70% ontevreden was, en 46% zelfs gepreoccupeerd was met een deel van het lichaam. Sommige mensen zijn echter extreem ontevreden met een of meer aspecten van hun uiterlijk die anderen niet of nauwelijks opvallen.’
[s1]Uit het NL onderzoek van Vulink et al. werd een percentage van 8.5% geschat, dus 1 op de 11-12 mensen bij de dermatoloog)
- Lees ook nog dit artikel over BDD dat BeautyJournaal’s Monique in 2006 in Marie Claire publiceerde.
Illustratie bron: Tina Berning voor Artbox.
