Uitleg! Alle soorten vitamine A in creme

Uitleg! Alle soorten vitamine A in creme

Apotheker Joost Roth

Ben jij de veertig al gepasseerd? Sta je vaak voor de spiegel? Vind jij die rimpels ook zo irritant? Vitamine A is nog altijd de meest beproefde stof die iets kan betekenen voor het verbeteren van de huidconditie.

Er zijn veel vormen beschikbaar. Hieronder legt de leukste apotheker van Nederland, Joost Roth, het allemaal uit.

VITAMINE A: Retinol, Retinal (Retinaldehyde), Retinolzuur, Betacaroteen (Pro-vitamina A-caroteoïden)

Vitamine A is een algemene naam voor vitamine A afkomstig van retinol en provitamine A-carotenoïden. Retinol wordt ook vitamine A₁ genoemd en is afkomstig van dierlijke voedingsmiddelen zoals bijvoorbeeld lever, roomboter, volle melk, kaas en/of eidooier. Provitamine A-carotenoïden, zoals betacaroteen, zijn afkomstig van plantaardige voedingsmiddelen zoals wortelen of tomaten en worden in het lichaam omgezet in retinol.

Natuurlijke en synthetische retinoïden

In dit artikel maak ik onderscheid tussen natuurlijke en synthetische retinoïden.

• Onder de natuurlijke retinoïden versta ik retinolesters (zoals Retinylpalmitaat, Retinylacetaat, Retinylpropionaat en Retinylinoleaat) en carotenen (zoals Betacaroteen).
• De synthetische retinoïden, zoals Acitretine, Adapaleen, Alitretinoïne, Bexaroteen, Isotretinoïne of Tretinoïne zijn synthetische derivaten van vitamine A en worden veel toegepast bij huidaandoeningen.

Indeling naar generaties 

Retinoïden worden ook vaak ingedeeld naar verschillende generaties. In de onderstaande tabel wordt dit weergegeven.

*Seletinoïde G behoort tot de groep pyranonen; door sommigen wordt Seletinoïde geclassificeerd als de vierde generatie retinoïden.

Wat doet vitamine A precies? 

Vitamine A is van grote betekenis voor het goed verlopen van verschillende processen in de huid, tussen de huidcellen.

Retinoïnezuur

Retinoïnezuur (Tretinoïne of Vitamine-A-zuur) is het Vitamine-A-derivaat dat biologisch actief is. In de huid wordt Retinol, een functioneel inactief retinoïde geoxideerd tot Retinaldehyde (Retinal). Retinal kan ook weer worden teruggevormd naar Retinol of op zijn beurt weer worden omgezet tot het actieve Retinolzuur (Tretinoïne). In de huid kan Retinol worden opgeslagen in de vorm van retinylesters zoals Retinylpalmitaat, Retinyloleaat of Retinylstearaat.³

Op het moment dat Retinoïnezuur de celkern van de keratinocyten binnenkomt bindt het zich aan de retinoïnezuurreceptor (RAR) en vormt een verbinding met de retinoïd-X-recetor (RXR). DIt RAR/RXR-complex activeert de verschillende processen die verantwoordelijk zijn voor de werking van Retinoïnezuur in de huid.³

Synthetische retinoïden

Retinoïden zijn synthetische derivaten van vitamine A (Retinol). Ze beïnvloeden de celgroei en celdifferentiatie (=deling) en bezitten een gunstiger therapeutische index (=dosis/effect-relatie) dan Retinol. Tot deze groep behoren Acitretine, Adapaleen, Alitretinoïne, Bexaroteen, Isotretinoïne en Tretinoïne.⁵

Retinoïden binden zich retinoïdreceptoren die zich in de celkern bevinden. De receptoren zenden zodra ze de stof ontvangen hebben, signalen naar de omgeving, waardoor celdeling als celgroei geprikkeld wordt.

Retinoïden in de praktijk

Het zal je verbazen, maar Retinoïden die worden aangebracht op de huid zijn in Nederland officieel alleen geregistreerd voor de behandeling van acne en psoriasis. In de praktijk worden ze ook toegepast bij keratinisatie stoornissen (problemen met de hoornlaag van de huid, denk aan psoriasisachtige huidaandoeningen), bij chronisch handeczeem. Bij acute leukemie wordt het zelfs ingenomen – middels capsules. In Amerika is er een FDA approval om retinoiden ook in te zetten tegen huidveroudering. En daarvoor wordt het nu ook op grote schaal in Nederland gebruikt – hoewel het daarvoor niet officieel geregistreerd is.

In dit artikel gaan we dan ook alleen in op de retinoiden die geschikt zijn bij huidveroudering.

Retinoïden en veroudering van de huid (Photoaging)

Tretinoïne

Tretinoïne zorgt dat de zonbeschadigde huid zich sneller vernieuwt door het remmen van de collageen afbraak en het stimuleren van de collageen aanmaak.

Toename collageen

In verschillende studies is aangetoond dat de toename van het huidcollageen de huidelasticiteit verbetert en het aantal bloedvaatjes in de huid doet toenemen met als gevolg dat de doorbloeding van de huid toeneemt. Deze toegenomen doorbloeding zorgt voor een verbetering van het herstellend vermogen van de huid.

Verdikking van de huid

Verbetering in het aantal fijne lijntjes en rimpels wordt in een later stadium ook waargenomen. De strakheid van de huid verbetert door afzetting van Glycosaminoglycanen (GAG’s) in de opperhuid, verdikking van de buitenste laag van de huid (de hoornlaag) of door aanpassing van verdikking en de groei van de opperhuid of door een combinatie van deze drie processen³.

0.001 tot 0,05% een geringe verbetering van de rimpels

Van alle retinoïden is Tretinoïne (Vitamine-A-zuur) wetenschappelijk gezien het meest uitgebreid onderzocht. Al in 1983 werd er een studie gepubliceerd door Klingman et al. over het effect van Tretinoïne op rimpels. Het betrof hier een zeer kleine studie waar Tretinoïne na zes maanden in concentraties van 0.001 tot 0,05% een geringe verbetering van de rimpels liet zien.

Afname zonschade bij 0,05% bij 24 maanden

In een andere studie naar het effect van Tretinoïne, waarbij het éénmaal daags werd aangebracht gedurende 24 maanden met behulp van een crème in een concentratie van 0,05%, werd een verbetering van de UV-huidschade aargenomen. Deze verbetering was gedurende de hele studie tot aan het einde van de studie waarneembaar.⁵

Meest veilig en nog effectief is 0,025%

Tretinoïne in hoge concentraties (0,25%) is in verschillende studies gebruikt om de zonbeschadigde huid versneld te “Retinizeren”. Patiënten behandeld met 0,01% in verschillende formuleringen reageerden niet zo krachtig als patiënten die werden behandeld met de hogere concentraties. De concentratie die het meest is gebruikt in klinische studies is 0,05%. In het algemeen kan er worden gesteld dat de concentratie 0,025% mag worden beschouwd als therapeutisch effectief met een aanvaardbaar veiligheidsprofiel (=bijwerkingen).⁵

Hoe lang zou Tretinoïne moeten worden gebruikt?

De verschillende studies in de literatuur variëren van een studieduur van 1 maand tot 2 jaar.  De meeste studies duurden echter 6 maanden (12 studies).  Uit al deze studies kan er worden geconcludeerd dat Tretinoïne alleen effectief is als het gedurende een langere termijn wordt gebruikt. Wellicht zou het zo kunnen zijn dat na verloop van tijd kan worden volstaan met een onderhoudsdosering. Nieuwere studies zouden moeten worden gedaan om deze hypothese te onderbouwen.⁶

Natuurlijke Retinoïden op de huid

Retinol

Retinolcreme speciaal voor de gevoelige huid

Het anti-huidverouderings effect van natuurlijke retinoïden werd voor het eerst gepubliceerd in 1995 door Kang et al. Zij lieten zien dat het mogelijk was om verdikking van de opperhuid te bewerkstelligen met minimale irritatie. De klinische bewijslast van deze studies is echter beperkt gezien het feit dat het hier ging om kleine studies met een beperkte duur. Helaas zijn ook de onderzochte concentraties, te weten variërend van 0,4% tot 1% afwijkend van de commercieel verkrijgbare producten welke vaak 0,08% retinol of minder bevatten¹⁰.

Note van BeautyJournaal: er zijn tegenwoordig wel degelijk Retinol producten met 1% verkrijgbaar. Lees hier, en hier, en hier.

Tri-Retinol versus tretinoine 0,025%

Ho et al. vergeleken de effectiviteit en veiligheid van een tri-retinol 1,1% vertraagde afgifte crème in een dubbelblinde gerandomiseerd klinisch onderzoek met tretinoïne 0,025% crème bij vrouwen met een milde-tot-gemiddelde UV-beschadigde huid. Beide producten verbeterden significant de symptomen van huidbeschadiging zoals de fijne en grove rimpels rondom de ogen, stevigheid van de huid, huidskleur, vlekkerige pigmentatie, voelbare ruwheid van de huid en overige huidbeschadigingskenmerken. (Bewijs Niveau 2).⁷

Retinylpropionaat

Retinylpropyonaat crème liet ten opzichte van placebo in een dubbelblind gerandomiseerde placebo gecontroleerde studie geen statistisch significant verschil zien in klinische parameters van de UV-beschadigde huid bij 80 patiënten. (Bewijs Niveau 2).¹¹

Pigmentverhelderend serum met retinol en kojine zuur

N-Formylaspartaam-derivaat van retinol

Han et all (2003) ontwikkelden verschillende retinol afgeleiden met als doel om de lichtstabilliteit van retinol te verbeteren met behoud van haar effect op huidveroudering. Vitamine A en derivaten zijn zeer lichtgevoelig, waardoor ze aan werkzaamheid verliezen. De onderzoeksgroep publiceerde dat de N-formyl aspartaan verbinding van retinol een veelbelovend is als antihuidverouderingmiddel dankzij de verbeterde lichtstabilliteit. (Bewijs Niveau 2)¹²

Een studie bij 24 Koreaanse vrouwen, uitgevoerd door Lee et al. liet een verbetering van de UV-huidschade zien volgens de gebruikers (P<0,001) en de onderzoekers (P<0,05  na 24 weken met minimale bijwerkingen. (Bewijs Niveau 3). Deze studie was echter niet gerandomiseerd uitgevoerd en op onvoldoende gebruikers. Harde conclusies kunnen dus niet uit deze studie worden getrokken. Dit derivaat wordt ook niet waargenomen nog in huidverzorgingsproducten.

Retinylretinoaat

Retinylretionaat is een hydbride vitamine opgebouwd uit een esterverbinding van zowel Retinol als Vitamine-A-zuur (Tretinoïne), en het gebruik van deze stof komt de laatste tijd meer in de publiciteit. Het resultaat is een synthetisch verkregen stabielere verbinding die minder gevoelig is voor warmte en licht en daardoor beter te verwerken is in cosmetica.

In een studie bij 11 Koreaanse vrouwen uitgevoerd door Kim et al.¹³ werd 0,06% Retinylretinoaat crème vergeleken met een 0,075% Retinol crème gedurende een periode van 3 maanden. Retinylretinoaat liet een verbetering zien op de UV-huidschade.

Overige conclusies kunnen naar mijn mening niet uit deze studie worden getrokken daar er werd vergeleken met een relatief lage concentratie Retinol, de studie kort duurde en het beperkte aantal deelnemers aan de studie. Andere studies die er in de literatuur te vinden zijn met betrekking tot Retinylretinoaat hebben dezelfde beperkingen. Retinylretinoaat zou volgens de verschillende onderzoekers effectiever zijn dan Retinol en minder bijwerkingen hebben.

Retinaldehyde (Retinal)

Retinal (Retinaldehyde), Vitamine A1-aldehyde, is een afbraakproduct (derivaat) van Retinol en een natuurlijke voorloper van Vitamine-A-zuur (Tretinoïne). Voor Retinal is wetenschappelijk gezien, het bewijs voor het antihuidverouderingseffect het best gedocumenteerd. Wel dient er te worden opgemerkt dat ook voor Retinal het bewijs nogal beperkt is.

In een studie is Retinal 0,05% vergeleken met Tretinoïne 0,05% waarbij er een significante afname in rimpels en ruwheid na 18 weken werd waargenomen met minder bijwerkingen. (Bewijs Niveau 1). Andere studies waarin Retinal 0,5% wordt vergeleken met 0,1% Tretinoïne laten vergelijkbare effecten zien op de huid met daarbij een hogere tolerantie voor Retinal dan voor Tretinoïne.  (Bewijs Niveau 1)

Ook zou Retinal in een concentratie van 0,05% door de Aldehyde-groep, naast de receptor-gebonden actviteit ook andere eigenschappen hebben zoals effectief tegen de bacteriën Propionibacterium Acnes en Staphylococcus Spp (die onder andere een rol spelen bij acne). Tevens zou de anti-oxidatieve werking van de aldehyde-groep aanvullend werken daar oxidatieve stress wel genoemd wordt als één van de aanvullende oorzaken van UV-gerelateerde huidveroudering. (Bewijs Niveau 1)⁵

Dankzij de veel bestudeerde effectiviteit en de gunstige bijwerkingen is Retinal één van de meest toegepaste natuurlijke retinoïden binnen vrij verkrijgbare anti-huidverouderingscrèmes.

Een typische retinol reactie in de eerste weken

Bijwerkingen bij Tretinoïne gebruik

Lokale bijwerkingen bij het gebruik van Tretinoïne op de huid wordt ook wel omschreven als  Retinoïde Dermatits. Deze bijwerkingen treden vooral op aan het begin van het gebruik en bestaan uit lichtgevoeligheid en irritatie van de huid, zoals roodheid, branderig gevoel, jeuk, uitdroging, schilfering en kloven. Deze bijwerkingen gaan meestal na enkele weken over.

Als je veel last hebt van deze bijwerkingen worden de volgende oplossingen geadviseerd:

• Eénmaal daags aanbrengen, bij voorkeur ‘s-avonds
• Minder frequent aanbrengen, bijvoorbeeld om de dag of drie keer per week.
• De huid regelmatig in smeren met een gewone crème om zo uitdroging van de huid te voorkomen. (tenminste 30 minuten voor het aanbrengen van de Tretinoïne crème)
• Overdag zonbescherming toepassen met behulp van zonnebrand, minimaal spf 30.

Wat is een goede formulering? 

De effectiviteit van een geneesmiddel toegepast op de huid hangt in een belangrijke mate af van de manier waarop de werkzame stof verwekt is in de basis. Dit geldt trouwens niet alleen voor een geneesmiddel, maar ook voor een cosmeticum.

Een goede basiscreme, manier van aanbrengen, de juiste dosering

Allereerst beïnvloedt de samenstelling van de basiscreme de afgifte en de penetratie van de werkzame stof. Ten tweede heeft de basis zelf ook een therapeutisch effect. Tenslotte is het belangrijk om je te realiseren dat bij een crème de werkzaamheid ook afhangt van de manier van aanbrengen en van de hoeveelheid aan te brengen crème.

De penetratie van de werkzame stof is op heel veel verschillende manieren te bevorderen. Dit kan bijvoorbeeld met de aanwezigheid van penetratiebevorderende stoffen zoals propyleenglycol, oliezuur, azone of een oppervlakteactieve stof.

Liposomen, phytosomen  zijn verschillen innovatieve methoden die kunnen worden gebruikt om de stabiliteit en/of de penetratie van retinoïden te bevorderen. Het zijn zg. transportmiddelen.

Note van BeautyJournaal: lees ook dit artikel over de opnamecapaciteit van werkzame stoffen in creme.

Vrij verkrijgbare formuleringen met Retinoïden

Aangezien de verschillende cosmetica fabrikanten uiteenlopende formuleringen met natuurlijke retinoïden op de markt brengen en hierover vaak niet wetenschappelijk publiceren, vallen deze preparaten buiten de scope van dit artikel.

Formuleringen met Tretinoïne

Tretinoine wordt meestal verwerkt in een crème- of gelbasis. Tretinoïne is in vloeibare oplossing sterker werkzaam dan in crème en heeft dan dus ook een hogere intolerantie.

Stabiliteit Tretinoïne

Tretinoïne is een instabiele stof die op verschillende manieren uit elkaar kan vallen. Door deze instabiliteit is Tretinoïne in veel bases maar kort houdbaar. Deze preparaten bevatten daarom altijd antioxidanten om het product te beschermen. Onder invloed van licht ondergaat Tretinoïne namelijk een snelle foto-isomerisatie. Het product is lichtgevoelig en moet in een lichtdichte verpakking zitten. Ook sporen van metaal kunnen de oxidatie van Tretinoïne bevorderen.

Tretinoïne ontleedt tevens gemakkelijk onder invloed van andere werkzame stoffen. Het is daarom verstandig om het nooit gelijktijdig met andere anti-acnémiddelen aan te brengen.

Wat de apotheker kan bieden….

De hoogste concentratie die in een crème wordt toegepast is 0,05%. Een crème met 0,1% Tretinoïne kan in Lanettecrème II FNA bereid worden, maar is in deze sterkte zeer irriterend voor de huid. Voor een sterkere werking dan de 0,05%-crème kan men beter overstappen op de 0,05%-oplossing.

Een crème met 0,05% tretinoïne is ook als geregistreerd geneesmiddel in de handel onder de naam Acid A Vit® crème.⁸

Aanwijzingen voor gebruik

Tretinoïnecrèmes en -oplossingen  mag je niet gebruiken op slijmvliezen, na zonnebaden of gelijktijdig met make-up.

Gebruik Tretinoïnecrèmes en -oplossingen niet vlak voor, tijdens of vlak na het zonnebaden (in de zon of onder de  zonnebank of een UV-lamp). De huid is dan namelijk extra gevoelig voor zonnebrand. Breng het daarom alleen ’s avonds aan.

Niet direct combineren met make-up of andere cremes!

Smeer geen make-up, crèmes of andere huidmiddelen tegelijk met tretinoïne op uw huid. Tretinoïne ontleedt namelijk gemakkelijk onder invloed van andere stoffen. Wacht daarom na aanbrengen van de Tretinoïne minstens een half uur voor u een ander huidmiddel of make-up aanbrengt.⁹

Conclusie

In de huidige literatuur is er veel over retinoïden en het gebruik bij huidveroudering terug te vinden. Verschillende retinoïden lijken een rol te kunnen hebben in het proces tegen huidveroudering. Natuurlijke retinoïden lijken in hogere concentraties effectief, echter niet zo effectief als de synthetische retinoiden. Gezien de verschillende innovaties op het gebied van formuleringen zouden natuurlijke retinoïden nog een breed scala aan veel belovende cosmeceuticals in onze strijdt tegen huidveroudering op de markt kunnen voortbrengen.

SHOP HIER Retinol houdende producten in de apotheek van Joost Roth.

Referenties

1. Dermatologie voor huidtherapeuten, Dr. A.C. de Groot, Dr. J Toonstra, Mw. J.M. Lorist 2012 ISBN 978-90-5931-81
2. Darlenski R, Surber C, Fluhr JW. Topical retinoids in the management of photodamaged skin: from theory to evidence-based practical approach. Br J Dermatol. 2010 Dec;163(6):1157-65.
3. Sachs DL, Voorhees JJ. Chapter 8. Vitamin A: retinoids and the treatment of aging Skin. Faris PK editor. Cosmeceuticals and Cosmetic Practice: John Wiley & Sons; 2014.
4. Informatorium Medicamentorium 2015 Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie. Beschikbaar op http://kennisbank.knmp.nl
5. Sorg O, Antille C, Kaya G, Saurat JH. Retinoids in cosmeceuticals. Dermatol Ther. 2006;19:289-296
6. Darlenski R, Subur C, Fluhr JW. Topical retinoids in the management of photodamaged skin: from theory to evidence based pratical appoach. Br J Dermatol. 2010;163(6):1157-65
7. Ho ET et al. A randomized, double-blin, controlled, comparative trial of the ant-aging properties of non-prescription tri-retinol 1,1% vs. prescription tretinoin 0,25% J Drugs Dematol. 2012;11(1):64-9.
8. Dermatica op Recept 2015, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie. Beschikbaar op http://kennisbank.knmp.nl
9. Http://www.apotheek.nl 2015, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie.
10. Hubbard BA, Unger JG, Rohrich RK. Reversal of skin aging with topical retinoids. Plast Reconstr Surg. 2014; 133(4):481e-90.
11. Green C, Orchard G, Cerio R, et al. A clinicopathological study of the effects of tpical retinyl propionate cream in skin photoageing. Clin Exp Dermatol. 1998;23:162-7.
12. Han H-S, Kwon Y-J, Park M-S, et al. Efficacy validation of syntesized retinol derivatives in vitro: stability, toxicity, and activity. Bioorg Med Chem 2003;11:3839-45.
13. Kim H, Koh J, Baek J, Seo Y, Kim B, Kim J, Lee J, Ryoo H, Jung H. Retinyl retinoate, a novel hybrid vitamin derivative, improves photoaged skin: a double-blind, randomized-controlled trial. Skin Res Technol. 2011;17(3):380-5.