Behandelingen moeten gepersonaliseerd worden
Er gaat de komende jaren een grootschalig onderzoek plaatsvinden naar de gepersonaliseerde behandeling van chronische ontstekingsziekten van de huid zoals eczeem, netelroos en psoriasis. Monique sprak uitgebreid met dermatoloog en mede-onderzoeksleider Martijn van Doorn over de verwachtingsvolle opzet van dit onderzoek.
Dermatoloog Martijn van Doorn
Streven naar beter advies met minder bijwerkingen
Maar liefst 2,5 miljoen Nederlanders hebben een huidziekte. Momenteel is het helaas zo dat een aanzienlijk deel van de behandelingen niet goed aanslaat. Artsen missen de informatie om gelijk het meest effectieve middel voor te kunnen schrijven met liefst zo min mogelijk bijwerkingen.
Onderzoek naar biologie en de relatie met gedrag
Het doel van het onderzoek is om uiteindelijk de onderliggende ziekte-mechanismen van de verschillende huidziekten zowel vanuit de biologie als het mentale beter in kaart te brengen. Met deze getailleerde kennis zal in de toekomst echt maatwerk kunnen worden geleverd om zo patiënten effectiever en veiliger te kunnen behandelen.
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek stelt 11,7 miljoen euro ter beschikking aan het nationale Next Generation ImmunoDermatology (NGID) consortium om dit onderzoek in de komende 6 jaar in Nederland uit te voeren.
Aan de buitenkant kun je niet alles zien
Martijn van Doorn: ‘Het is heel moeilijk om alleen op basis van wat je aan de buitenkant van een patiënt kunt zien te bepalen welk ziekte-mechanisme precies verstoord is en uiteindelijk tot de huidziekte heeft geleid.
Je persoonlijke vingerafdruk als leidraad
‘In dit onderzoek waaraan veel patiënten gaan meewerken (>600 patiënten, volwassen mannen en vrouwen) gaan we heel specifiek op zoek naar stofjes in de huid en in het bloed, maar ook naar psychologische factoren, die helpen een persoonlijke ‘vingerafdruk’ te formuleren voor elke patiënt. Het uiteindelijke doel is om met deze gedetailleerde kennis veel gerichter te kunnen gaan behandelen, en de soms lange zoektocht naar de juiste medicatie te kunnen verkorten.
Waarom gebeurt dit nu pas?
‘Er is historisch gezien relatief weinig aandacht geweest voor mechanistisch onderzoek bij ontstekingsziekten van de huid. Een vaak gehoorde kreet is dan ook: ‘smeer er maar een corticosteroïde crèmepje op, dan komt het wel goed’. Tegelijkertijd is het aantal mensen met huidziekten enorm toegenomen en kan bij huidziekten de kwaliteit van leven behoorlijk onder druk komen te staan.
One size fits all moet verleden tijd worden
‘Er zijn de laatste jaren gelukkig meer doelgerichte behandelingen bijgekomen zoals de biologicals voor psoriasis en eczeem. Maar ze worden op dit moment vooral op basis van gegevens op groepsniveau ‘one size fits all’ voorgeschreven, terwijl er individueel, tussen mensen, behoorlijke verschillen kunnen zijn in de uitwerking van een medicijn. Dat willen we gaan finetunen zodat er in de toekomst minder geneesmiddelen hoeven worden ‘uitgeprobeerd’.
Acht disciplines werken eraan mee
‘Met de bijna twaalf miljoen euro die is toegekend willen we nu heel gericht die persoonlijke profielen gaan maken. We richten ons op winst voor de patiënt, op de arts die veel gerichter een behandeling kan instellen en uiteindelijk tot een aanzienlijke besparing van de ziektekosten. Aan dit onderzoek werken artsen, scheikundigen, biologen, gedragswetenschappers, dataspecialisten, patiëntenverenigingen, ziekenhuizen en farmaceuten mee.
Waarom doet een geneesmiddelproducent niet dit soort onderzoek?
‘Medicijnproducenten zijn vaak op zoek naar de zogenaamde ‘blockbuster’ geneesmiddelen die bij veel mensen op dezelfde manier kan toepassen. Maar er zijn per ziektebeeld waarschijnlijk heel veel sub-vormen, waardoor je met de medicatie niet bij iedereen goed uitkomt.
Bij kanker wordt al gerichter gezocht
‘Bij een aantal vormen van kanker zijn ze al wat verder ermee door op basis van een biopt te kijken naar specifieke mutaties die de effectiviteit van een bepaalde behandeling kunnen voorspellen. Bij chronische inflammatoire ziekten zoals huidziekten, reuma maar ook maag, lever- en darmziekten staat dit soort onderzoek nog in de kinderschoenen.
Artificial intelligence
‘In dit project gaan we in eerste instantie zes huidziekten tot in detail onderzoeken. Het wordt een heel groot onderzoek waarbij we heel veel patiëntendata en onderzoeksgegevens gaan uitpluizen en door gebruik te maken van artificial intelligence analyses onderling met elkaar te gaan combineren’.
Naar wat voor kenmerken gaan jullie zoeken?
‘We gaan onder meer zoeken naar biomarker profielen in de huid en het bloed o.a. met behulp van zogenaamde -omics technologieën. Hierbij hopen we een aantal verschillen in genexpressie (trancriptomics), specifieke eiwitten (proteomics) en hun afbraakproducten (metabolomics) te vinden die mechanistisch betrokken zijn bij het ontstaan van de huidziekte. We gaan daarnaast ook gebruik maken van nieuwe technieken op het vlak van beeldvormend onderzoek (‘imaging’) om de huidziekten en behandeleffecten beter te kunnen objectiveren.
Welke genen staan ‘aan’ en welke staan ‘uit’?
‘We gaan dus op zoek naar specifieke patronen bij individuele patiënten’. Welke genen staan ‘aan’ of ‘uit’ en hoe gedragen ze zich, volgens welke routes (‘pathways’) komt de ziekte tot uiting?
Bijvoorbeeld voor psoriasis hebben we nu 12 verschillende biologicals en vijf verschillende manieren hoe ze ingrijpen op het immuunsysteem. Op basis van de pathway(s) die bij een individuele patiënt geactiveerd zijn kun je dan veel gerichter bepalen welk van de beschikbare middelen het beste kan worden ingezet.
Gaan jullie ook het immuunsysteem verder onderzoeken in relatie tot huidziekte?
‘Voor elke inflammatoire huidziekte weten we dat afwijkingen in het immuunsysteem zijn. Je aanleg vanaf de geboorte bepaalt voor een groot deel het risico op het krijgen van de aandoening. Een bepaalde gebeurtenis (b.v. optreden van stress, infecties, huidschade) werkt dan als trigger om de ziekte te ‘aan’ te zetten. Het is daarna heel moeilijk (en vaak zelfs onmogelijk) om het immuunsysteem weer ‘uit’ te zetten en zal een levenslange behandeling nodig zijn.
Als het immuunsysteem op hol slaat
‘Normaal gesproken komt je immuunsysteem alleen in actie als er b.v. een infectie met een bacterie of virus wordt gedetecteerd. De infectie wordt gestopt en het immuunsysteem komt vervolgens weer in een ‘ruststand’. We zien echter soms dat het immuunsysteem zich ook gaat richten tegen lichaamseigen stoffen. Wanneer dit stoffen in de huid betreft kan dit leiden tot een auto-immuunziekte van de huid. In het onderzoek zullen we ook gaan kijken hoe deze ziekten precies ontstaan en hoe we per individu zo snel mogelijk de ‘rem’ kunnen vinden.
Kunnen ook andere ziekten een rol spelen bij huidziekten?
‘Dat kan zeker. Bijvoorbeeld bij patiënten met psoriasis weten we dat er ook ontsteking van de gewrichten en peesaanhechtingen kan optreden en er ook een verhoogd risico is op hart- en vaataandoeningen. Het al of niet bestaan van deze ‘co-morbiditeiten’ zijn van groot belang voor de behandeling van de individuele patiënt en zullen daarom ook in het onderzoek worden meegenomen.
De ene huidziekte is de andere niet
Primair gaan we op zoek naar de verschillende varianten binnen de zes huidziekten. Het zou daarbij ook zomaar kunnen dat we ontdekken dat bepaalde varianten meer voorkomen in combinatie met andere ziekten. Het is goed om te weten welke andere verhoogde risico’s op ziekten er aanwezig kunnen zijn, zodat je dat preventief kan monitoren.
Hoe vaak komt het voor dat medicatie niet aanslaat bij een huidziekte of zelfs verergert?
‘Dat komt regelmatig voor. Ik denk dat meer dan de helft tot driekwart van patiënten met de eerste behandeling niet helemaal goed uitkomt. Vervolgens moet een patiënt dan een heel traject van andere middelen doorlopen om te kijken wat wel (en op lange termijn) aanslaat. Belangrijk dus om bij de eerste behandeling meteen de juiste keuze te kunnen maken.
Het onderzoek zal zes jaar lopen, wat verwacht je ervan?
‘Er zijn de laatste jaren gelukkig veel nieuwe geneesmiddelen voor inflammatoire huidziekten bijgekomen. Ik verwacht dat we met dit onderzoek zullen gaan ontdekken wat er per patiënt precies ‘onder de motorkap’ speelt en hoe we die kennis kunnen gaan koppelen aan een gepersonaliseerde behandeling. ‘Er zijn in totaal meer dan 3000 huidziekten en wij gaan ons nu op zes hiervan richten. Wellicht komen er in de toekomst nog vervolgonderzoeken met andere huidziekten als de basis eenmaal gelegd is.
Ontstaan uit onvrede
De onderzoeksaanvraag is eigenlijk geboren uit onvrede met de huidige situatie, vertelt Martijn. ‘Je wilt mensen goed kunnen helpen, je wilt dat de behandeling zo snel mogelijk aanslaat. We zijn daarom erg blij dat we deze mooie kans hebben gekregen om dit te gaan doen.’
Hoop op meer therapietrouw
‘Ik hoop dat de uitkomsten van ons onderzoek dermatologen ook gaat helpen om patiënten beter te kunnen overtuigen van het nut van de ingestelde behandeling en de noodzaak tot therapietrouw. Nu moet een patiënt als onderdeel van een groep worden beschouwd en ook een prognose over behandeleffecten worden gegeven op basis van onderzoek op groepsniveau. Met dit onderzoek leggen we de basis voor toekomstige behandelingen op individueel niveau, op basis van persoonlijke biologie en psychologisch profiel.’
Martijn van Doorn is dermatoloog en klinisch farmacoloog in het Erasmus MC in Rotterdam en Center for Drug Research in Leiden.
